Gelişmekte olan ülkelerin ekonomik büyümesini desteklemek ve sanayiyi teşvik etmek amacıyla vergi politikaları çerçevesinde çeşitli teşvikler sunulmaktadır. Bu teşviklerden biri de sınai mülkiyette vergi istisnasıdır. Türkiye gibi sanayi sektörünün gelişmesini hedefleyen ülkelerde, sınai mülkiyet haklarına vergi istisnası tanınması, Ar-Ge faaliyetlerini teşvik etmek, yenilikçiliği desteklemek ve rekabet avantajı sağlamak için önemli bir araçtır.
Özellikle, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve marka gibi sınai mülkiyet haklarına sahip olan işletmeler, bu haklardan elde ettikleri gelirlerin bir kısmından veya tamamından vergi istisnasından yararlanabilmektedirler. Bu, işletmelerin Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine daha fazla yatırım yapmalarını teşvik ederken, rekabet güçlerini artırmalarına da olanak tanır.
Türkiye’de gerçekleştirilen araştırma, geliştirme ve yenilik faaliyetleri ile yazılım faaliyetleri neticesinde ortaya çıkan buluşlarla elde edilen sınai haklardan sağlanan gelirler aşağıdaki gibidir.
- Kiralanması neticesinde elde edilen kazanç ve iratlar
- Devri veya satışı neticesinde elde edilen kazançlar
- Türkiye’de seri üretime tabi tutularak pazarlanmaları hâlinde elde edilen kazançlar
- Türkiye’de gerçekleştirilen üretim sürecinde kullanılması sonucu üretilen ürünlerin satışından elde edilen kazançların patentli veya faydalı model belgeli buluşa atfedilen kısmı.
Bu gelirlerin %50’si kurumlar vergisinden muaf tutulmuştur.Bu istisna, buluşa yönelik hakların ihlal edilmesi neticesinde elde edilen gelirler ile buluş nedeniyle alınan sigorta veya diğer tazminatlar için de uygulanır.
Patentli veya faydalı model belgeli buluşlardan elde edilen kazanç ve iratların istisnaya konu edilebilmesi için söz konusu buluşlara ilişkin araştırma, geliştirme ve yenilik faaliyetleri ile yazılım faaliyetlerinin Türkiye’de gerçekleştirilmiş olması esastır. AR-GE ve yenilik faaliyetleri ile yazılım faaliyetlerinin bir kısmının yurt dışında yapılması veya yurt dışındaki kişiler ile kurum veya kuruluşlardan mesleki veya teknik destek, danışmanlık hizmeti ve diğer hizmetler alınması veya bunlara analiz yaptırılması gibi hallerde, araştırma, geliştirme ve yenilik faaliyetleri ile yazılım faaliyetlerinin sadece Türkiye’de gerçekleştirilen kısmına isabet eden tutarla sınırlı olmak üzere istisnadan yararlanılabilir.
- İstisna uygulamasına konu buluşun Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında patent veya faydalı model belgesi verilerek koruma altına alınan buluşlar arasında yer alması ve buluşa ilişkin incelemeli sistem ile patent veya araştırma raporu sonucunda faydalı model belgesi alınmış olması gerekir. Koruma süresinin dolduğu tarihten itibaren istisna uygulanmaz. Bu istisnadan tüm Kurumlar vergisi ve Gelir vergisi mükellefleri yararlanabilecektir.
İstisna uygulamasına ilk defa konu edilecek patentli veya faydalı model belgeli buluşlarla ilgili olarak değerleme raporunun düzenlenebilmesi için, sınai mülkiyet hakkı sahipleri, patent veya faydalı model belgesi sahipleri tarafından, bir ön değerleme raporuyla Gelir İdaresi Başkanlığına başvurulması gerekmektedir. Başkanlık, mülkiyet hakkının Yasada yer alan şartlara uygun olup olmadığını ve devir halinde ifade edeceği değeri tespit edecektir.Elde edilen kazanç ve iratlar için, istisnadan yararlanılacak azami tutarın değerleme raporu ile belirlenmesinden sonra istisnadan yararlanmaya başlanılacaktır.Ancak, bu konuda muhtemel gecikme ve mağduriyetlerin önüne geçilmesi amacıyla, mükellefler, kendi hazırladıkları değerleme raporunda ortaya koyduğu tahmini değeri dikkate alarak, Gelir İdaresi Başkanlığının değerleme raporunu beklemeksizin başvuru yaptıkları tarihten itibaren istisnadan yararlanabileceklerdir. Mükelleflerin başvuruları, Gelir İdaresi başkanlığınca Vergi Denetim Kurulu Başkanlığına iletilecek değerleme raporu vergi müfettişleri tarafından düzenlenecektir.
Değerlemesi yapılacak patent veya faydalı modelin geliştirilmesi için yapılan harcamalara ilişkin maliyet tespitinde, gerekli malzemeler için yapılan harcamalar ile işçi maliyetleri gibi doğrudan maliyetlerin yanında, yönetim maliyetleri niteliğindeki bazı genel gider kalemlerini de içine alan dolaylı maliyetleri de dikkate alabileceklerdir.
İstisna uygulaması, patent veya faydalı model belgesi alınan buluş dolayısıyla elde edilen kazanç ve iratlar üzerinden vergi kesintisi yapılmasına engel teşkil etmeyecektir. Patent veya faydalı model belgesinin devredilmesi, satılması veya inhisari lisans verilmesi dahil kiralanması durumlarında bu istisnadan yararlanılabilmesi için devir, satış veya kiralama işlemlerinin Türk Patent Kurumu tarafından tutulan Sicile tescil edilmesi gerekmektedir.
Genel hatlarıyla tescil tamamlandıktan sonra maliye bakanlığına sunulacak rapor ve harcama giderleri beyanı ve kabulünden sonra Sınai Mülkiyete ait yapılan harcamaların % 50 lik tutarı Kurumlar Vergisinden muaf tutulacaktır.
Sonuç olarak, Sınai mülkiyet alanındaki vergi istisnası Türkiye gibi sanayileşmeyi teşvik etmeyi amaçlayan ülkeler için önemli bir araçtır. İşletmelerin Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine teşvik sağlarken, teknolojik gelişmeyi hızlandırır ve rekabet gücünü artırır.
